Ngày ấy, cả xóm đều biết cô Liên là người phụ nữ hiếm muộn. Đã ngoài ba mươi, chồng bỏ đi biệt xứ, cô ở vậy, không tái giá. Một mình cày cuốc, làm thuê, ai thuê gì làm nấy.

Rồi một ngày nọ, cô bỗng nhận nuôi ba đứa trẻ mồ côi không cùng huyết thống. Một đứa thì tím tái, còn ẵm ngửa ngoài chợ; đứa thứ hai bị bỏ rơi ở gốc cây; đứa lớn nhất – năm tuổi – thì lang thang ngoài bến xe. Cả xóm xôn xao. Người lắc đầu, người thì thầm. Nhưng lời cay nghiệt nhất lại đến từ chính họ hàng: “Khôn không lo, đi ôm nợ vào thân.” “Thứ đàn bà không chồng, lại còn nuôi con thiên hạ. Ngu thế là cùng!”

“Rồi coi, ba đứa nó lớn lên chả đứa nào ra gì, có khi quay lại phản cô thì khổ gấp trăm lần.” Cô Liên không cãi. Cô chỉ cúi đầu, im lặng. Rồi đi làm. Sáng sớm, cô gánh nước thuê. Trưa nắng, cô bưng bê quán cơm. Tối đến, cô về, tắm rửa cho ba đứa nhỏ, kể cho chúng nghe truyện cổ tích bằng giọng ấm áp nhất trần gian.

“Mẹ ơi, mai con được lên bảng vàng!”

Ba đứa trẻ lớn lên trong căn nhà tuềnh toàng có cái cửa gỗ gãy bản lề. Nhưng căn nhà ấy ấm. Bởi nơi đó có bàn tay người đàn bà “ngu” biết dạy trẻ bằng tình thương, bằng đạo lý, bằng cả nắm cơm chan nước mắt.

Chúng học giỏi – không ai hiểu nổi tại sao. Có lẽ vì muốn làm cô vui, có lẽ vì khi đói khổ, người ta nắm lấy tri thức như nắm lấy cọng rơm cuối cùng để không bị chìm.

Thằng cả học đến lớp 12 thì đỗ đại học Y, ngành ngoại khoa. Thằng hai theo nội khoa, thằng út chọn y học cổ truyền. Cả ba đều đỗ, cùng một năm. Hàng xóm trầm trồ, còn họ hàng… sững sờ.

Khi được hỏi ai là mẹ ruột, cả ba chỉ vào người đàn bà tóc bạc, tay chai sạn, đang nép bên cửa:

“Mẹ tụi con là cô Liên. Không sinh ra tụi con, nhưng dạy tụi con làm người.”

⸻

30 năm sau…

Căn nhà lụp xụp ngày nào giờ đã thành ngôi nhà nhỏ khang trang, vườn trồng rau sạch, có giàn thiên lý rủ bóng. Mỗi cuối tuần, ba người đàn ông trong áo blouse trắng vẫn về quê, người xách trái cây, người cắt tóc cho mẹ, người bóp chân mẹ mỗi tối.

Cô Liên già rồi, nhưng ánh mắt vẫn sáng. Cô hay ngồi dưới hiên, mỉm cười nhìn lũ trẻ con trong xóm chơi đùa, như nhớ lại thời ba đứa con cô cũng lấm lem như vậy.