Ở một vùng quê yên bình ven sông Lam, ông Hinh và bà Bích sống trong một ngôi nhà cấp bốn đơn sơ đã hơn nửa đời người. Cách đó không xa, trong một chuồng cũ kỹ dưới gốc xoan già, có một con trâu mốc to lớn, hiền lành – mà cả làng đều quen gọi là “Cụ Trâu”.

Cụ Trâu đã ở với ông bà gần 30 năm, từ ngày ông Hinh còn trai trẻ. Nó gắn bó với ruộng vườn, kéo cày, kéo rơm, gánh lúa. Dù nhiều nhà đã bỏ trâu đi để mua máy móc, ông bà vẫn giữ nó lại, phần vì tình nghĩa, phần vì “nó như người nhà”.

Thế rồi mấy năm gần đây, trâu già yếu hẳn. Đứng lâu cũng run chân, ăn thì kén cỏ. Ông Hinh bàn với bà:
– “Mình già, trâu cũng già… Giữ thì thương, mà nó yếu thế này, chẳng lỡ lúc nào nằm xuống thì uổng. Hay mình bán đi, kiếm chút tiền thuốc men.”
Bà Bích nghe xong, ngồi lặng thinh, mắt đỏ hoe.

Hôm người ta đến bắt trâu, ông Hinh vuốt lưng nó, mắt rưng rưng. Con trâu cứ đứng im, thở hổn hển, đôi mắt đục ngầu, nhưng khi nghe tiếng gọi quen, nó quay đầu, rống lên một tiếng dài não ruột. Cả ông lẫn bà đều bật khóc. Ông thở dài:
– “Tội lắm… nhưng biết làm sao…”

Ngay lúc người lạ quàng dây vào cổ trâu để dắt đi, trời đang nắng bỗng tối sầm. Mây kéo vần vũ, gió thổi ào ào. Cây xoan trước sân bật gốc đổ ầm, suýt đè lên xe của người mua trâu. Trâu rống lên ba tiếng, mỗi tiếng vang rền như sấm, khiến người ta lạnh sống lưng.

Con trâu bỗng… quỳ hai chân trước xuống, cúi đầu như lạy. Cảnh tượng ấy khiến cả ông bà Hinh sững người. Người mua hoảng sợ, vội vàng buông dây, bỏ lại tiền cọc rồi lái xe đi thẳng, không quay đầu lại.

Đêm đó, bà Bích mơ thấy một người đàn ông mặc áo nâu sòng, tóc bạc trắng, tự xưng là “người xưa từng được trâu cứu khỏi lũ quét.” Cụ bảo:

“Đừng bán nó. Nó không phải trâu thường. Nó có duyên nợ với nhà này. Bao nhiêu kiếp trước từng giúp ông bà vượt khổ. Giữ nó lại, đến ngày nó đi, tự nhiên đất nhà sẽ nở lộc lành.”

Sáng hôm sau, bà kể cho ông nghe. Ông chỉ lặng người rồi gật đầu.

Từ hôm ấy, ông bà không nhắc đến chuyện bán trâu nữa. Họ chăm sóc nó như một người thân. Mỗi sáng ông ra vuốt ve nó, bà thì nấu cháo loãng pha muối đút cho nó ăn. Dù không còn kéo cày, trâu vẫn nằm yên bên gốc xoan, đôi mắt hiền lặng, dõi theo ông bà mỗi ngày.

Một năm sau, vào đúng mùng một Tết, con trâu nằm yên, đầu hướng về nhà, trút hơi thở cuối cùng. Trên trán nó hằn rõ ba vết sọc trắng như hình chữ “Nhân”.

Ít lâu sau, một doanh nghiệp đến thuê lại miếng đất sau nhà làm nhà máy nhỏ, trả giá gấp năm lần giá trị thật. Ông bà sống sung túc từ đó.

Câu chuyện về Con Trâu Già và điều kỳ lạ ấy, mãi về sau vẫn được người làng kể lại, như một lời nhắc:

“Có những thứ không chỉ là trâu – mà là ân tình của đất, của người, của trời.”